Een jaar of tien, vijftien geleden leek het erop dat de bibliotheek zijn beste tijd wel gezien had. Streamingdiensten en e-books werden de norm, waardoor het aantal uitleningen flink kelderde. In 2005 werden er nog 86 miljoen bezoekjes aan de bibliotheek gebracht en in 2015 was dat nog maar 55 miljoen. De meeste van deze bezoekers kwamen simpelweg voor het lenen van een boek.
Toch begon er iets te schuiven, want na 2015 gingen de bezoekersaantallen weer langzaam omhoog. 62 miljoen mensen brachten een bezoek aan de bibliotheek, maar de uitleencijfers bleven wel dalen. Waar kwamen die mensen dan wel voor?
Zo veel meer dan alleen boeken
Wanneer je nu een bibliotheek in loopt, is de kans groot dat je niet alleen rijen met boeken in een stille ruimte aantreft. Waarschijnlijk is er een workshop gaande, een scherm met een film, een groep mensen die samenkomen, muziekles of iets anders dat op het eerste gezicht niks met de standaardbibliotheek te maken heeft.
Dit komt doordat de meeste bibliotheken in Nederland hun functie hebben verbreed. Zo vind je in Tilburg bijvoorbeeld de LocHal, twee oude sportloodsen die zijn omgebouwd tot een plek die zowel een bibliotheek, café, werkplek en evenementruimte is. In Groningen is er een soortgelijke plek, Forum. Hier vind je op een van de acht verdiepingen zelfs een bioscoop. Wat ze daar slim hebben gedaan, is dat de boeken overlopen in de activiteit waar ze over gaan. Zo vind je aan het einde van de rij met boeken over techniek een smartlab en staan de strips naast het zogenaamde Storyland.
Lees het verhaal in de cijfers
Tot ongeveer 2015 gingen de bezoekersaantallen en cijfers over uitlenen ongeveer tegelijk op; iedereen die in de bibliotheek kwam, ging met een geleend boek naar buiten. Daarna werd dit duidelijk anders, want de bijna zeven miljoen extra bezoekjes in minder dan tien jaar waren duidelijk niet van nieuwe leden. De meeste bezoekers waren mensen die kwamen voor een van de andere activiteiten in de bibliotheek, soms zelfs voorbijgangers die toevallig op zoek waren naar een kopje koffie en zo in het bibliotheekcafé uitkwamen.
In Aalst, België, opende in 2018 Utopia zijn deuren. Het gebouw is een mix van een bibliotheek, academie voor podiumkunsten en verschillende horecagelegenheden. Om ervoor te zorgen dat alles met elkaar verbonden is, zijn de zalen rondom de boeken gebouwd. Je komt in het midden, het hart van het gebouwd, dus altijd terug bij de boeken. Na de opening mocht Utopia meteen 10.000 leden bijschrijven en dat is iets waar een bibliotheek vroeger een stuk langer over deed.
Architectuur als aantrekking
Bij alle bibliotheken die nieuw worden gebouwd, wordt er veel aandacht gegeven aan het gebouw zelf. Een goed voorbeeld daarvan is Oodi in Helsinki, waar je op de bovenste verdieping van een golfvormig gebouw een zogenaamde boekenhemel kunt vinden. Een andere trekplijster op de lijst met de mooiste bibliotheken om te bezoeken voor boekenwormen is de Stadsbibliotheek in Stuttgart, waar je van buiten misschien niet zo onder de indruk bent van de grijze kubus, maar binnen wordt verrast met een helwitte, serene ruimte.
Het eerdergenoemde Forum in Groningen is ook een gebouw wat uitnodigt om te komen kijken. In de parkeergarage is namelijk een 20 meter lange LED-installatie gebouwd, die al op menig Instagram pagina terug te zien is. Als je bereid bent om wat verder te reizen, dan is er in Seattle de bibliotheek die een heel stadsblok bestaat, gebouwd door onze ‘eigen’ Rem Koolhaas.
De sociale rol van de bieb
Er zijn een aantal voorbeelden van bibliotheken die meer dan alleen kennis en ontspanning aanbieden. In Riga werd bij de opening van de nationale bibliotheek in 2014 een menselijke keten gevormd: 14.000 mensen gaven boeken van hand tot hand door. Het was een directe verwijzing naar de onafhankelijkheidsketen van 1989.
Die bibliotheek in Seattle speelt een belangrijke rol in het leven van daklozen. Ze kunnen er lezen, internetten, zich opfrissen. In een tijd waarin veel publieke ruimtes commercieel zijn, blijft de bibliotheek een van de weinige plekken waar je welkom bent zonder dat je iets hoeft te kopen. Dat is voor daklozen erg prettig, want ze hoeven zich nooit opgelaten te voelen.
Digitaal erbij
De fysieke vernieuwing gaat hand in hand met digitale innovaties. Het Virtuele Bibliotheek Platform, ontwikkeld door AanZet en De Nieuwe Bibliotheek Almere, maakt het mogelijk om 24 uur per dag boeken, cursussen en evenementen te bekijken en te volgen.
Almere experimenteert met het reserveren van zalen en werkplekken via de app en zelfs met online adviesgesprekken met bibliothecarissen. Sinds de invoering is het aantal digitale bezoekers bij sommige bibliotheken met meer dan 80% gestegen.
Tussen vroeger en straks
De uitleenfunctie is niet verdwenen, maar ze staat niet langer op zichzelf. Het is juist de combinatie die werkt: literatuur naast technologie, koffie naast studieplekken, workshops naast tentoonstellingen. Een bibliotheek is een beetje een sportschool voor het hoofd geworden, met lidmaatschap gratis aan de deur.
Wat nu vooral opvalt, is dat de opmars pas net begonnen lijkt. Als de trend doorzet, kan het bezoekersaantal weer richting de 80 miljoen gaan. Misschien niet precies zoals in 2005, maar wel op een manier die bij deze tijd past. En dan ben je als stille lezer nog steeds welkom, maar moet je wel leren om het geroezemoes van de andere activiteiten te negeren.
