Ik lig weggedoken onder mijn dekbed, een zaklamp in de aanslag. De batterij is bijna leeg, maar ik móét weten hoe het afloopt. Nog één hoofdstuk van Paul van Loon’s nieuwste griezelroman. Mijn hart bonst – niet alleen van het verhaal, maar ook omdat ik elk moment betrapt kan worden. Het is immers al ver na bedtijd.
Dit tafereel, bijna dertig jaar geleden, staat nog steeds in mijn geheugen gegrift.
Nu, in 2024, heb ik dezelfde spanning, maar nu komt die van het scherm van mijn tablet. Het is middernacht en Netflix vraagt voor de derde keer of ik nog kijk. Natuurlijk kijk ik nog – dit is het spannendste seizoen van ”Wie is de Mol?”.
En dat ik niet de enige ben, wordt onderstreept door het feit dat met mij wekelijks nog 2 miljoen andere Nederlanders zich op dit programma afstemmen.
De Tijdloze Behoefte aan Spanning
Die hunkering naar spanning zit diep in onze genen. Onze voorouders vertelden elkaar huiveringwekkende verhalen rond het haardvuur, zonder twijfel onder invloed van de een of andere gemoute of gegiste drank, – verhalen over De Vliegende Hollander of de Witte Wieven.
Die oeroude legendes hadden hetzelfde doel als onze moderne media: ze gaven ons die overheerlijke mengelmoes van angst en opwinding, veilig verpakt in een verhaal. Ik herinner me nog levendig hoe mijn vader vroeger de verhalen van Grimm voorlas uit een oude Nederlandse vertaling. Een verfomfaaide uitgave uit de boekenkast van mijn ouders, met van die vergeelde prenten zoals je die in oude sprookjesboeken vindt.
Die verhalen hadden vaak een duistere oorsprong, iets wat je nog goed kon horen in de oude vertalingen. Eigenlijk waren ze helemaal niet voor kinderen bedoeld. Maar ik kon het toch aan, want mijn vader las ze voor met zijn warme, vertrouwde stem. De zinnen kraakten als oude traptreden, maar weggedoken tegen hem aan op de bank voelde ik me veilig genoeg om me over te geven aan de spanning.
Het was griezelen met een vangnet.
De Aantrekkingskracht van Spanning
Waarom zijn we zo verzot op die kriebels in onze buik? Het zit hem in de perfecte cocktail van angst en opwinding, van onzekerheid en verrassing. Het is als die eerste keer in de Python in de Efteling – je weet dat het veilig is, maar je hart gaat tekeer alsof je leven ervan afhangt.
Die spanning hebben we door de jaren heen steeds opnieuw uitgevonden. Van de eerste Nederlandse horrorfilms tot aan de modernste digitale vormen van vermaak. En we vinden hem niet alleen in boeken, maar ook in moderne digitale bezigheden zoals slots die je tegenwoordig ook bij online casino’s vindt, en die dezelfde psychologische mechanismen van spanning en beloning activeren.
Laatst vertelde een vriend me over zijn ervaring met online gaming. “Het is die onvoorspelbaarheid,” zei hij. “Je weet nooit precies wat er komt, maar je wilt het wel héél graag weten.” Ik moest denken aan mezelf, nog steeds lezend onder die dekens, maar nu met een e-reader in plaats van een zaklamp.
De Digitale Revolutie
De digitale wereld heeft onze zucht naar spanning compleet veranderd. Waar we vroeger passief consumeerden, zijn we nu vaak zelf deel van het verhaal. Virtual reality laat ons letterlijk in andere werelden stappen. Online communities delen hun spanning – van gezamenlijke game-sessies tot live-reacties op spannende sportwedstrijden.
Het mooie van deze digitale revolutie? De toegankelijkheid. Vroeger moest je wachten tot de bibliotheek openging voor je volgende dosis spanning. Nu heb je 24/7 toegang tot eindeloos vermaak. Maar soms mis ik die oude spanning wel – het fysieke gewicht van een dik boek, de geur van verse pagina’s, het knisperende geluid van een bladzijde die omslaat in de stilte van de nacht.
Is het allemaal beter geworden? Niet per se. Anders, dat zeker. Mijn neefje van twaalf kent de spanning van een multiplayer game dat elk moment kan crashen terwijl hij op het punt staat te winnen. Dat is niet beter of slechter dan mijn spanning met die zaklamp – het is gewoon zijn versie ervan.
Die fundamentele menselijke behoefte aan spanning, aan die opwinding over het raadselachtige onbekende, die is nog precies hetzelfde als toen we rond het kampvuur zaten. We hebben alleen steeds nieuwe manieren gevonden om die behoefte te vervullen.
Terwijl ik dit schrijf, ligt mijn oude exemplaar van Paul van Loon naast mijn ultramoderne smartphone. Twee werelden, één doel: die heerlijke huivering van spanning. Want of het nu komt van papier of pixel, sommige dingen veranderen nooit.
Laatst vroeg mijn dochter of ik ook bang was toen ik klein was. Ik vertelde haar over die nachten onder mijn dekbed, en zag de herkenning in haar ogen. Nu heeft zij een tablet onder haar kussen verstopt, net zoals ik vroeger mijn zaklamp. Ze laat me YouTube-filmpjes zien van spannende escape rooms en vertelt enthousiast over online puzzels die ze met haar vrienden oplost. De vorm verandert, maar de essentie blijft hetzelfde.
Het mooiste is misschien wel dat we, ondanks alle technologische vooruitgang, nog steeds bij elkaar kruipen voor een goed verhaal. Of het nu gaat om samen een spannende Netflix-serie kijken of een potje online gaming – we delen nog steeds graag die kicks. En heel soms, als de wind om het huis jaagt en de schaduwen langs de muren dansen, pak ik nog weleens zo’n oud griezelig sprookjesboek uit de kast. Want sommige manieren om spanning te beleven zijn tijdloos.
